فصلنامه علمی پژوهشی تدریس پژوهی Journal of Research in Teaching سال پنجم شماره اول بهار Vol 5, No 1, Spring 2017 1396 Identifying the Obstacles to Implementing Lesson-Study: A Case Study of Primary Schools of Education in Ardebil (A Mixed Method) E. Soleymani 1, H. Ahmadi 2* 1. Assistant Professor, Department of Education,Faculty of literature and Humanities,Urmia university,urmia,iran; 2. Ph.D Student of Educational Management, Department of Education, Faculty of Education and Psychology, University of Mohaghegh Ardabil,, Ardabil, Iran شناسایی موانع موجود برای اجرای درسپژوهی: مطالعه موردی مدارس ابتدایی آموزش و پرورش شهر اردبیل )پژوهش آمیخته( اسماعیل سلیمانی 1 حسن احمدی 2* 1. استادیار گروه علوم تربیتی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه ارومیه ارومیه ایران 2. دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی گروه علوم تربیتی دانشگاه محقق اردبیلی اردبیل ایران Abstract چکیده Received Date: 2017/06/26 Accepted Date:2016/10/04 Purpose: The aim of the current research was to identify the obstacles to implementing Lesson Study in primary schools of education in Ardabil. Method: To achieve the aim, the case study strategy was used, with the qualitative data being studied first, and on the basis of which the quantitative research was conducted. The study population were 1957 primary school teachers in Ardabil city. In the quantitative side, 298 people were selected through simple random sampling. In the qualitative part, 11 members were selected using purposive sampling, and in-depth interviews were conducted with them. To collect qualitative data, unstructured an interview was conducted which was validated based on triangulation and member checking methods. On the other hand, the tool for the quantitative phase was researcherdesigned questionnaire the reliability of which was 0/79. Inductive content analysis, through open coding, was used for analyzing the qualitative data; and the PLS software was used for analyzing the quantitative data. Finding: The findings showed that organizational factors (including centralized organizational structure, organizational culture, leadership style, technology, internal processes) and personal factors (including teachers, lack of commitment of teachers and their personalities) are factors that hinder the implementation of lesson-study in schools. This research also indicated that among the aforementioned factors, most influencing factor hindering lesson study was focused organizational structure and the least influencing factor was teacher information. Keywords: Education, Lesson Study, teachers, Ardabil دریافت مقاله: 1395/08/14 پذیرش مقاله: 1396/04/05 هدف: هدف از پژوهش حاضر شناسایی موانع اجرای درسپژوهی در مدارس ابتدایی آموزش و پرورش شهر اردبیل بود. روش: برای نیل به هدف از مطالعه موردی استفاده شد که در ابتدا دادههای کیفی سپس براساس یافتههای آن دادههای کم ی گردآوری و تحلیل شدند. جامعه آماری این پژوهش معلمان ابتدایی شهر اردبیل با جمعیت 1957 نفر بود. در مرحله کم ی از طریق نمونهگیری تصادفی ساده تعداد 298 نفر برای نمونهگیری برآورد شدند. در بخش کیفی با استفاده از نمونهگیری هدفمند تعداد 11 نفر انتخاب و با آنها مصاحبه بدون ساختار صورت گرفت. ابزار گردآوری دادهها در بخش کم ی پرسشنامه محقق ساخته بود که ضریب آلفای کرونباخ آن 0/79 محاسبه گردید. ابزار پژوهش در بخش کیفی مصاحبه بدونساختار بود که از روش سه بعدینگری و بازخورد مشارکتکننده برای اعتباریابی آن استفاده شد. بهمنظور تحلیل دادههای بخش کیفی از تحلیل محتوای استقرایی مبتنی بر کدگذاری باز و برای تحلیل دادههای کمی از مدل معادالت ساختاری با نرمافزار PLS استفاده شد. یافتهها: یافتههای پژوهش نشان داد که عوامل سازمانی شامل )ساختار سازمانی متمرکز فرهنگ رهبری سبک سازمانی فناوری فرایندهای داخلی( و عوامل فردی شامل )اطالعات معلمان عدم تعهد معلمان و نوع شخصیت آنها( جزء عواملی هستند که مانع اجرای درسپژوهی در مدارس شدهاند. یافتههای دیگر پژوهش نیز نشان داد که از بین این عوامل بیشترین عامل تأثیرگذار بر موانع اجرای درسپژوهی ساختار سازمانی متمرکز و کمترین عامل تأثیرگذار اطالعات معلمان میباشد. کلید واژهها: آموزش پرورش درسپژوهی معلمان شهر اردبیل Email: Ahmadi.hasan9@gmail.com * نویسنده مسئول:
66 شناسایی موانع موجود برای اجرای درس پژوهی... مقدمه و بیان مسأله نظامهای آموزشی و فعالیت های حاکم بر آن با توجه به پیشرفت جوامع همواره دستخوش تغییر و تحول بوده است و تحول آموزشی خود معلول تحول اجتماعی و تحول علوم و فناوری است زیرا در جوامع ساده نیازها ساده و روش ارضای نیازها نیز ساده است اما در جوامع پیچیده و پیشرفته سرعت تحول نظامهای آموزشی بسیار سریع است.(Shaabani, 2005) با شروع هزاره جدید بسیاری از جوامع در حال درگیر شدن در اصالحات آموزشی جدی هستند. یکی از عناصر کلیدی در بسیاری 1 معلمان است. جوامع به این نکته اذعان میکنند که معلمان نه از این اصالحات توسعه حرفهای تنها یکی از متغیرهایی هستند که در جهت بهبود سیستمهای آموزشی باید خود را تغییر دهند بلکه آنها همچنین از مهمترین عوامل تغییر در این اصالحات آموزشی میباشند.)Reimers, 2003( تحقیقات نشان داده است که مهمترین متغیر در موفقیت دانشآموزان کیفیت کار معلم در کالس درس است.)Block, 2000; Darling - Hammond, 2000; Jerald & Huang, 2001( توسعه حرفهای و سیاستهای آموزش معلمان این پتانسیل را دارند که بر توانایی معلمان برای تدریس و بهعنوان یک نتیجه بر توانایی یادگیری دانشآموزان تأثیر بگذارند Loeb,Miller & Strunk,2009; (.)Yoon & et al,2002 مشارکت و همکاری بهعنوان یک عامل اساسی در توسعه حرفهای معلمان مورد توجه قرار گرفته است. فرایندی که این مشارکت را با تمرکز بر اهداف خاصی عینی میسازد را درسپژوهی اطالق میکنند فعالیتهای.( Negang, Sam, 2015; Kanauan & Inprasitha, 2014( یک نمونه از مربوط به توسعة حرفهای معلمان روشی است که ژاپنیها در ابداع و بهکارگیری آن پیشتاز محسوب میشوند و امروزه با نام" درسپژوهی " شناخته میشود. آنچه در ژاپن و برخی از کشورهای دیگر با نام درسپژوهی مورد استفاده قرار گرفته و هم اکنون نیز در جریان است تالشی در جهت بهبود فعالیتهای آموزشی از طریق مشارکت با همتایان و همکاران است khakbaz & et al, (.)2008 درسپژوهی الگوی ژاپنی پرورش حرفهای معلمان در مدرسه است و در عمل به گسترش فرهنگ یادگیری در مدرسه یاری میرساند و محیطی را فراهم میسازد تا معلمان از یکدیگر بیاموزند دانش حرفهای خود را ارتقا دهند به بازبینی و بازاندیشی در رفتار آموزشی و تربیتی خود بپردازند و بیش از پیش به نیازها و نحوه تعامل با دانشآموزان توجه کنند )2010.)sarkararani, درسپژوهی یک حلقة معلمان آن در که است پژوهشی میپردازند. آنها در ابتدا به تبیین خواهد کرد. جزئیتر سؤال بهصورت دربارة موضوعات گروهی پژوهش به درسی برنامة مسأله میپردازند که فعالیت گروه درسپژوهی را برانگیخته و هدایت مسأله میتواند یک سؤال عمومی )برای مثال بر انگیختن عالقه دانشآموزان به ریاضی( یا مثال بهبود )برای باشد فهم چگونگی از دانشآموزان جمعکردن با کسرهایی 1. Professional development
فصلنامه تدریس پژوهی سال پنجم شمارة اول بهار 67 1396 مخرجهای نامساوی(. سپس گروه به یک درس خاص کالسی مطرح شود. معموال معلمان آوردهاند یا بهدست خود برای مسأله شکل میدهد و بر آن تمرکز میکند به نحویکه بتواند در دانشآموزانشان مسألهای را انتخاب میکنند که از فعالیتهای دشواریهایی است کرده ایجاد khakbaz & et (.)al,2008 درسپژوهی در مطالعات زیادی مورد توجه قرار گرفته است. امروزه یک درسپژوهی مفهوم جدید آموزشی است. در واقع درسپژوهی یک ساختی از معلمان حرفه ایست که از طریق مطالعه جمعی و یادگیری مستمر بر مبنای اصول همکاری متقابل برای توسعه یک یادگیری جمعی شکل میگیرد. این برنامه از طریق مطالعه یادگیری ژاپنیها از سه سطح برنامهریزی اجرا و بازخورد اقتباس شده است. در فرانید درسپژوهی معلمان به مقدار زیادی از زمان برای طراحی برنامهها برای باال بردن یادگیری دانشآموزان به باالترین سطح نیاز دارند. معلمان نمونهای از یادگیری دانشآموزان را به اشتراک گذاشته و در موردش بحث میکنند سپس بهترین برنامهها و تدریس مؤثر را برای یادگیری دانشآموز در مورد یک موضوع را تجویز میکنند Matanluk & et al, 2013; (.)Inprasitha & Changsri, 2014 ارتقای فرهنگ پژوهش و استقرار نظام تحقیق الزمة یک الگوی مطلوب از توسعه میباشد. اگر منهای مسائل ظاهری به شاخصهای دقیق توسعهی انسانی نگاه کنیم در مییابیم که کشور ما با توسعهیافتگی فاصله زیادی دارد و علت اصلی این پدیده را میتوان در موانع پژوهشی کشور جستجو کرد. بنابراین الزم است موانع موجود بر سر راه اجرای درسپژوهی در مدارس را شناسایی کنیم. و مسأله ما در این پژوهش این است که چه موانعی برای اجرای درسپژوهی در مدارس ما وجود دارد درباره ضرورت انجام تحقیق میتوان از چند جنبه به آن نگریست. 1. اوال و به لحاظ نظری انجام این تحقیق باعث توسعه کمی و ادبیات موجود راجع به درسپژوهی میشود که پیشتر بهعنوان یک خالء در ادبیات مطرح است. 2. ثانیا و به لحاظ عملی انجام تحقیق مذکور باعث میشود که دستاندرکاران آموزش و پرورش بینش و فهم دقیقتر و واقعبینانهتری راجع به عواملی که مانع بهکارگیری درسپژوهی میشوند داشته باشند. 3. ثالثا دستاندرکاران آموزش و پرورش مذکور با شناسایی موانع موجود بهکارگیری درسپژوهی میتوانند در جهت رفع این مشکالت و کارآمدتر کردن هر چه بیشتر درسپژوهی همت گمارند. 4. نهایت اینکه هم به لحاظ کیفی به آنها کمک کند تا تحقیقهایی مبتنی بر شناخت راهکارهای برونرفت از این چالش انجام دهند. لذا به همین منظور پژوهش حاضر به بررسی موانعی که مانع بهکارگیری درسپژوهی میشود میپردازد. درسپژوهی الگوی عملی بازبینی مداوم الگوهای ذهنی و بازاندیشی مشارکتی در عمل کارگزاران آموزشی است. این الگو مبتنی بر پژوهش مشارکتی معلمان در کالس درس است و الگویی مؤثر برای
68 شناسایی موانع موجود برای اجرای درس پژوهی... آموزش مستمر بهبود محسوب میشود. 1 و عمل در پژوهش نوین روش مثابه به درسپژوهی هستههای کوچک تحول در آموزش به گسترش پژوهش و تولید دانش حرفهای در مدرسه کمک میکند. بازاندیشی بهعالوه تجربههای یکدیگر یادگیری فرایند بر یادگیری و ترویج یافتهها( و گروهی مبتنی است )تدوین مستمر بهسازی فراهم میآورد 2009(, Friedkin.)Lewis, Perry & و بازبینی اجرا برنامه و فرصتی برای سهیم شدن کارگزاران آموزشی در این مدل پژوهش در کالس درس عم ال بر چرخه یادگیری گروهی کیفی مشارکتی و مداوم کارگزاران آموزشی شامل مراحل پنجگانه )تبین است. ابتدا معلمان مسائل آموزشی مدرسه را بررسی میکنند و پرسشه یا مسأله طراحی عمل بازاندیشی و یادگیری( استوار پژوهش در کالس درس را تبین میکنند. سپس طرحی برای انجام دادن پژوهش مشارکتی خود پیشنهاد میکنند. آنگاه آن را به اجرا میگذارند. سپس به ارزیابی و بازبینی فرآیند عمل انجام شده میپردازند. در این فرآیند یادگیری معلمان از یکدیگر بهصورت مشارکتی سازماندهی میشود و در عمل ظرفیت مدارس برای تولید و بهکارگیری دانش حرفهای در مدرسه و گسترش امکان تغییر خودپایدار و مستمر افزایش مییابد. تبیین مسأله: در ژاپن کمیتهای برای هماهنگی برنامههای درسی و مسائل مربوط به بهسازی آموزش در هر مدرسه وجود دارد. سرفصل مسائلی که این کمیته براساس بازبینی نتایج برنامههای آموزشی یک سال تحصیلی ارائه میدهد موضوع پژوهشی معلمان در مدرسه را تعیین میکند. مهمترین پرسشهای پژوهشی در این مرحله با کالبد شکافی فرایندهای عمل آموزش و یادگیری و عوامل مؤثر بر آنها و ارزیابی هدفهای آموزشی تعیین شده است کارکردهای هر یک از عناصر برنامه درسی نتایج بهدست آمده از کالسهای درس پیشین و دشواریها و چالشهای پیشروی معلمان تعیین میشوند. طراحی: در این مرحله از درسپژوهی همة معلمان طی شرکت در بحثهای گروهی در مورد پرسشهای پژوهشی مطرح شده مثال بهبود تعامل میان معلم و دانشآموزان در فرآیند آموزش و یادگیری درس ریاضی به گفتوگو میپردازند. سپس در مورد محتوا و روشهای تدریس بهکار گرفته شده در پایههای گوناگون برای موضوعات درس ریاضی بحث میکنند و بهصورت مشارکتی به تهیه چند طرح درس معین برای بهسازی روشهای آموزش از طریق ترویج گفتوگوی میان دانشآموزان میپردازند. علم: در این مرحله یکی از معلمان طرح درسی را که با مشارکت همکاران تهیه شده است. در کالس درس اجرا میکند و سایر معلمان بهعنوان مشاهدهگرانی فعال در کالس درس حضور مییابند. آنان هر آنچه در کالس درس در جریان است به دقت مشاهده میکنند و با روشهای گوناگون به گردآوری دادههای مورد نیاز پژوهشی میپردازند. در این مرحله معموال هر شرکتکننده نقش ویژه در 1. Lesson study
فصلنامه تدریس پژوهی سال پنجم شمارة اول بهار 69 1396 کالس درس دارد یک معلم به ضبط ویدیویی فعالیتهای کالس درس میپردازد معلمی دیگر فرآیند آموزش و یادگیری را بهطور کلی ارزیابی میکند معلمی دیگر روی مشاهده مدیریت کالس درس متمرکز میشود دیگری ممکن است فقط تعامل میان معلم و دانشآموزان خاص را زیر نظر داشته باشد که به دالیل مسائل آموزشی ذهنی تربیتی یا میزان پیشرفت تحصیلی مشخص شدهاند و نیاز به توجه کمک و راهنمایی بیشتر دارند و معلم دیگر تعامل میان دانشآموزان در گروههای یادگیری کوچک را مشاهده و به گردآوری اطالعات میپردازد. بازاندیشی: پس از تدریس همة معلمان به صورت گروهی مشاهدات خود را از کالس درس با توجه به طرح درس مشارکتی اجرا شده به بحث میگذارند و به دقت براساس طرح درس ارائه شده و پرسشهای پژوهشی خود به ارزیابی کار انجام شده )تدریس( میپردازند. در این جلسه هدف موضوع تدریس ابزار بهکار گرفته شده روشهای آموزشی مسائلی که معلم در کالس درس مطرح کرده جزئیات ارتباط کالمی میان معلم و دانشآموزان )مطالب نوشته شده از نوار ضبط شده( و ویژگیهای فردی و فعالیتهای یادگیری هریک از دانشآموزان در کالس درس به بحث گذاشته میشود و با توجه به شواهد و دادههای گردآوری شده از کالس درس ارزیابی دقیقی از آنها ارائه میشود و تالش میشود با تجزیه و تحلیل آنها پاسخی مناسب برای پرسشهای پژوهشی در کالس درس پیدا شود. یادگیری: در این مرحله از درسپژوهی معلمان با بازنگری و بازسازی طرح درس اجرا شده براساس مشاهده و بازاندیشی و بحثهای گروهی پیشنهادهایی جدید برای بهسازی فرایند آموزش و یادگیری ارائه میدهند و براساس آنها طرح درس نوینی ارائه میکنند و فرایند درسپژوهی را در چرخه جدید یادگیری دوباره آغاز میکنند و تجربههای بهدست آمده را آزمون میکنند. معلمان براساس آنچه یادگرفتهاند برای غنیسازی یادگیری و مدیریت کالس درس اثربخش گامهای عملی بعدی را طراحی میکنند. گزارشهای مکتوب کاربردی و پژوهشی تهیه شده در فرایند تبین مسأله طراحی عمل بازاندیشی یادگیری و ترویج آموختهها بهعنوان دانش حرفهای معلمان در مدرسه ترویج میشود.)sarkararani, 2010( سرکار آرانی )sarkararani, 2010( نتایج پژوهشهای زیر حاکی از اهمیت درسپژوهشی میباشد: در پژوهش خود با عنوان درس پژوهی الگویی برای بهسازی گفتمان ریاضی در کالس درس: مطالعه موردی درس ریاضی دبیرستان فوکی شیما به این نتیجه رسید که درسپژوهی الگویی برای بهسازی توانایی حرفهای معلمان و روشی برای تولید دانش حرفهای در مدرسه است و به معلمان فرصت میدهد تا روابط خود را با یکدیگر و با دانشآموزان بهبود بخشند و به همکاری با پژوهشگران آموزشی برای حمایت سیستماتیک از تفکر انتقادی بازبینی و بازاندیشی در اندیشه و عمل آموزشی تشویق شوند. خاکباز و همکاران (khakbaz & et al,2008( در پژوهش خود با عنوان تأثیر درسپژوهی بر توسعه حرفهای معلمان ریاضی نتایج حاصل از تحلیل دادهها نشان داد که د سر پژوهی میتواند
70 شناسایی موانع موجود برای اجرای درس پژوهی... بهعنوان الگویی مطلوب در توسعه حرفهای معلمان مطرح گردد. گرچه استفاده از درسپژوهی با مشکالت و موانع اجرایی مواجه است اما برای هر یک از آنها راهحلهایی را میتوان ذکر کرد. اینپراسیتها و چانگسری )Inprasitha & Changsri, 2014( در پژوهش خود با عنوان اعتقادات معلمان درباره روشهای تدریس در محیط درسپژوهشی و رویکرد باز به این نتیجه رسیدند که معلمان با مشارکت خود در مورد موضوع یا محتوا موجب درک بهتر مفاهیمی که دانشآموزان با آن به مشکل بر میخورند میشود. یکی از اولین مدارسی که در آمریکا درسپژوهی را بهکار برد پاترسون در ایالت نیوجرسی بود. یوشیدا و فرناندز پژوهشگران دانشکدة تربیت معلم دانشگاه کلمبیا در سال 2000-1999 مدرسة پاترسون را با مدرسة ژاپنی در گرینویچ مرتبط کردند تا از تجربیات یکدیگر بیاموزند. 16 معلم در مدرسة پاترسون با 12 معلم در گرینویچ همکاری خود را آغاز کردند. معلمان آمریکایی از همتایان خود چیزهای زیادی میآموختند و معلمان ژاپنی پیوسته به تشویق آنان میپرداختند. البته گاهی اوقات هم این همکاری بسیار دشوار میشد (2002 Chokshi;.(Fernandez, Cannon, & بنابر پیشینة پژوهشی باال که هر کدام دامنة خاصی از مسائل درس پژوهشی را بررسی کردهاند محقق نیز موانع درس پژوهی را مورد کاوش و بررسی عمیق با روش ترکیبی )کیفی- کم ی( قرار داده است. بنابراین سواالت پژوهش عبارتند از: سؤال اول: موانع موجود برای اجرای درسپژوهی در مدارس آموزش و پرورش دوره ابتدایی شهر اردبیل کدامند سؤال دوم: تا چه اندازه اندازه این عاملها در استفاده از درسپژوهی تأثیر میگذارد روششناسی پژوهش پژوهش حاضر در صدد بهدست آوردن شناختی ژرف و همهجانبه از مسأله موانع اجرای درسپژوهی 1 استفاده شد و در این راستا نیز سعی و مسائل مربوط به آن بود. بنابراین از روش بررسی موردی شد تا هم از دادههای کیفی و هم از دادههای کمی برای نیل به هدف یاد شده استفاده شود. بررسی موردی پژوهشی است که پژوهشگر به جستوجوی ژرف یک برنامه رخداد فعالیت فرآیند و حتی یک موضوع در یک یا چند نفر میپردازد.)Creswell, 2012( از لحاظ مبنای دادهها دارای طرح تحقیق آمیخته است که با استفاده از مدل آمیخته و طرح اکتشافی انجام میپذیرد این طرح با جمعآوری و تحلیل دادههای کیفی شروع میشود و سپس مرحله دوم ایجاد میشود که در آن دادههای کمی جمعآوری و تجزیهوتحلیل میشوند. مرحله دوم کمی مطالعه بر مبنای مرحله اول و یا متصل به مرحله ابتدایی کیفی طراحی میشود. 1. case study
فصلنامه تدریس پژوهی سال پنجم شمارة اول بهار 71 1396 جامعة آماری پژوهش در مرحله کمی 1957 نفر از معلمان ابتدایی شهر اردبیل بودند که براساس جدول مورگان تعداد 321 نفر برای نمونهگیری برآورد شدند که به روش نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب شدند. از تعداد برآورد شده در جدول )321 نفر( تعداد 298 نفر به ابزار پژوهش پاسخ دادند. با توجه به اینکه نرخ افراد پاسخ نداده کمتر از 20 درصد بودند این تعداد تعداد قابل قبولی برای نتیجهگیری از دادههای آماری بود. در بخش کیفی برای تعیین حجم نمونه از روش نمونهگیری هدفمند جهت انجام مصاحبههای عمقی استفاده شد. عالوه بر آن تعداد افراد 1 بود. بدین معنی که نمونهگیری تا زمانی ادامه یافت که نظریهها گروه نمونه بر مبنای اشباع نظری و دیدگاههای جدیدتری توسط گروه نمونه مطرح نشد. شایان ذکر است که با در دسترس داشتن چنین مبنایی تعداد 11 نفر از معلمان مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزار پژوهش در بخش کیفی مصاحبه بدون ساختار بود. دلیل استفاده از این ابزار آن بود تا مشارکتکنندهها بتوانند آزادانه و بدون هیچ محدودیتی دیدگاههای خود را بیان کنند. بهمنظور گردآوری دادههای کمی نیز از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. که گویههای آن برگرفته از نتایج تحلیل دادههای کیفی در مرحله اول بود و براساس طیف لیکرت از 1 خیلی کم تا 5 خیلی زیاد بود. با توجه به متفاوت بودن دادههای گردآوری شده در پژوهش از روشهای متفاوتی نیز برای اعتباریابی آن استفاده شد. در درجه اول با توجه به اینکه در پژوهش حاضر هم از دادههای کیفی و 2 استفاده شد. این هم از دادههای کمی استفاده شد. در بخش کیفی از روش بازخورد مشارکتکننده روش مبتنی است بر ارائه تفسیرها و تحلیلهای محقق به مشارکتکنندگان در حین انجام مصاحبه برای اصالح و ویرایش مواردی که توسط محقق بد فهم شدهاند استفاده شد. در بخش کمی نیز ابتدا از روایی صوری برای سنجش روایی پرسشنامه استفاده شد که دارای روایی مناسبی بود و سپس از ضریب آلفای کرونباخ برای سنجش پایایی پرسشنامه استفاده شد که 79/. بود که ضریب قابل قبولی برای پایایی است. 3 بهمنظور تحلیل یافتههای بهدست آمده از مصاحبه کیفی از روش تحلیل محتوای استقرایی مبتنی بر کدگذاری باز 4 استفاده شد. در این نوع تحلیل ابتدا اطالعات از افراد مشارکتکننده گردآوری شده و سپس دادهها بدون در نظر داشتن مبنایی نظری کدگذاری شده و فرایند تلخیص و کاهش کدها تا جایی ادامه پیدا میکند که به مقولهها و طبقههای گستردهتری دست پیدا کنیم که بتواند کدهای جزئیتر را شامل شود معادالت ساختاری با نرمافزار استفاده شد..)Creswell, 2012( برای تحلیل دادههای کم ی از مدل 1. Theoretical saturation 2. Participant feedback 3. Inductive content analysis 4. Open coding
72 شناسایی موانع موجود برای اجرای درس پژوهی... یافتههای پژوهش تحلیل یافتههای پژوهش در دو بخش کیفی و کمی صورت گرفته است توجه به اینکه معلمان در ارتباط ملموس با مسأله درسپژوهی هستند از آنها خواسته شد تا دیدگاههای خود درباره موانع درسپژوهی ارائه دهند. با توجه به اینکه پژوهش حاضر هم شامل گردآوری و تحلیل دادههای کیفی و هم دادههای کمی است تحلیل هرکدام از این دادهها بهصورت مجزایی ذیال عرضه میشوند. تحلیل دادههای کیفی: در ابتدا از معلمان خواسته شد تا دالیلی را که به نظر میآید مانع از اجرای درس پژوهی در مدارس میشوند را عرضه کنند. یافتههای بهدست آمده از مصاحبه با آنها به نکات جالبی اشاره داشت که شرح مقولههای بهدست آمده از مصاحبهها در زیر بیان شده است. موانع اجرای درسپژوهی جدول )1(: مقولههای بهدست آمده از بخش کیفی مقوالت اصلی عوامل سازمانی عوامل فردی مقوالت ساختار سازمانی متمرکز فرهنگسازمانی سبک رهبری فناوری فرایندهای داخلی اطالعات معلمان عدمتعهد معلمان نوع شخصیت معلمان سؤال اول: موانع موجود برای اجرای درسپژوهی در مدارس آموزشوپرورش دوره ابتدایی شهر اردبیل کداماند همانگونه که در جدول 1 مشاهده میشود عواملی که مانع اجرای درسپژوهی میشوند را میتوان در دو مقوله اصلی و 8 مقوله فرعی عوامل سازمانی و فردی دستهبندی کرد که شرح مبسوط آنها ذیال ارائه میشود. عوامل سازمانی شناسایی عاملهای اثرگذار در محیط درونی آموزش و پرورش و کیفیت تعامل این عوامل با همدیگر این سازمان را قادر میسازد تا در عرصه رقابت و رشد شتابان تکنولوژی اطالعات و فناوریهای تولید و خدمات به بالندگی و بقای خود کمک رسانیده و موجبات تغییر آینده آموزش و پرورش را فراهم آورند.
فصلنامه تدریس پژوهی سال پنجم شمارة اول بهار 73 1396 ساختار سازمانی متمرکز ساختار سازمانی از سه بعد کلیدی پیچیدگی درجه رسمیت و میزان تمرکزگرایی )زدایی( تشکیل شده است. در این رابطه مصاحبهکننده شماره 2 نیز اظهار میکند:»عدمتفویض اختیار به مدارس بهدلیل متمرکز بودن سیستم آموزشوپرورش میباشد. درحالیکه در آموزشوپرورش کشورهای پیشرفته چون توجه به موضوع مدرسه محوری از اهمیت خاصی برخورداراست توانستهاند مشکل را حل نموده و با اجرای آن موجب توانمند شدن مدرسه و آماده شدن آنها برای مشارکت میشوند. اگر مدارس اختیارات و امکانات الزم برای مدیریت مجموعه خود داشته باشند میتواند از توان معلمان و سایر کارکنان با توجه به تواناییهای آنها در جهت موفقیت مدرسه در جهت اجرای بهتر درسپژوهی گام بردارند.«فرهنگ سازمانی فرهنگ سازمانی بهعنوان مجموعهای از باورها و ارزشه یا مشترک بر رفتار و اندیشة اعضای سازمان اثر میگذارد و میتوان نقطه شروعی برای حرکت و پویایی و یا مانعی در راه پیشرفت بهشمار آید. فرهنگ سازمانی از اساسیترین زمینههای تغییر و تحول در سازمان است. در این زمینه مصاحبهشونده شماره 5 اظهار میدارد:»در سازمان باید فرهنگ مشارکتی وجود داشته باشد و معلمان را در تصمیمگیریها دخالت داد. فرهنگ یادگیری فرهنگ خالقیت فرهنگ نوآوری فرهنگ همافزایی درون سازمان فرهنگ کار تیمی ویژگیهای مثبت یک فرهنگ هستند که به افراد اجازه میدهند تا بتواند قابلیتهای خودش را به ظهور برسانه تا از این طریق موجب اجرای درسپژوهشی و استفاده از نظرات همکاران برای بهبود امر تدریس گام برداشت.«سبک رهبری رهبری نقش عمدهای در توسعه انسانی داشته و با هدف سوقدادن سازمان به سوی اهداف و نیات ویژه بر اعضای سازمان نفوذ قابلمالحظهای دارد. از نظر مصاحبهشونده شماره 3:»متأسفانه سبک مدیریتی در مدارس ما بیشتر دارای سبک دستوری است و مدیران ما تمایلی به اظهارنظرهای معلمان ندارند و همین عامل باعث سرخوردگی معلمان و کاهش انگیزه آنها برای بهبود تدریس خود و همکاران میشود. در واقع خود مدیران یکی از عوامل بهبود تدریس در مدارس میباشند اما چون بیشتر مدیران از تأثیر رفتارهای خودآگاهی ندارند همین عامل باعث کندی در
74 شناسایی موانع موجود برای اجرای درس پژوهی... بهبود فرایند تدریس معلمان میشود. به نظر بنده مدیران باید از طریق رفتارهای خود موجب بهبود انگیزه معلمان برای مشارکت در درسپژوهشی شوند.«فن اوری فن اوری اطالعات بهعنوان مجموعهای از سیستمهای رایانهای مورد استفاده یک سازمان تعریف میشود و در تعریف دقیقتر بهعنوان جنبه فناورانه یک سیستم اطالعات شناخته میشود که در برگیرنده سختافزار پایگاه دادهها نرمافزار شبکه و ابزارهای الکترونیکی دیگر میشود. در این ارتباط مصاحبهشونده شماره 1 اظهار میدارد:»امکانات مدارس از قبیل سختافزارها نرمافزارها و مجهز بودن مدارس به اینترنت در اجرای درسپژوهشی بسیار مؤثر هستند اما متأسفانه همه مدارس ما از این امکانات برخوردار نیستند تا بتوانند از این امکانات در جهت رشد و بهبود تدریس در کالسها استفاده نمایند چرا که میتوان با استفاده از این امکانات مشارکت معلمان را در امر درسپژوهشی تسهیل سازیم.«در این ارتباط مصاحبهشونده شماره 9 اظهار میدارد:»برای پژوهش و تولید دانش حرفهای در مدارس ما نیاز به امکانات داریم. اگر این امکانات و تجهیزات فن اوری در مدارس فراهم نشوند مشارکت و همکاری معلمان جهت پژوهش و بررسی مسائل و مشکالت تدریس به مشکل برخورد خواهند کرد چراکه ما در دنیای متحول امروز نیاز به استفاده از اطالعات روز جهت حل مشکالت تدریسی در مدارس میباشیم.«فرایندهای داخلی فرآیند مجموعهای مشخص و مرتبشده از فعالیتهای کاری در یک محدوده زمانی و مکانی معین است. سازمان مرکب از چهار مجموعه فرایندهای داخلی خلق یا اکتساب دانش ذخیرهسازی یا سازماندهی دانش توزیع دانش و کاربرد دانش است. در این ارتباط مصاحبهشونده شماره 10 اظهار میدارد که:»متأسفانه یکی از بزرگترین مشکالت آموزش و پرورش ما و مدارس عدماستفاده از دانش موجود و قبلی معلمان میباشد. در واقع ما به دانش همکاران خود ارزش قائل نیستیم و دیدگاهی خوب و مثبتی نسبت به این دانشها نداریم که همین عامل موجب هدر رفتن این دانشها شده است و نمیتوانیم با استفاده از مشارکت آنها نسبت به حل مسائل اقدام نماییم.«
فصلنامه تدریس پژوهی سال پنجم شمارة اول بهار 75 1396 عوامل فردی عالوهبر عوامل سازمانی که مانع از اجرای درسپژوهی میشود یک سری عوامل فردی نیز مانند اطالعات معلمان عدم تعهد معلمان نوع شخصیت معلمان که مربوط به خود شخص است مانع از اجرای درسپژوهی در مدارس میشود که در ذیال به تشریح آنها میپردازیم. اطالعات معلمان تجربه کشورهای جهان نشان میدهد که نوآوری آموزشی و ایجاد تحول در نظام آموزشی و پرورشی بدون همراهی و پذیرش معلمان میسر نیست. در واقع کانون هر تحول و اصالحی را باید در جامعه معلمان جستجو کرد. معلم بهعنوان مهمترین رکن و منبع در سازمان آموزشوپرورش بدون آگاهی داشتن از پیچیدگی تحوالت جهانی و برخورداری از انواع دانش و مهارتها هرگز قادر نخواهد بود وظیفه خطیر خود را به نحو شایسته به انجام برساند. درواقع بهروز بودن اطالعات معلمان مهمترین و مؤثرترین عامل برای رشد معلمان میباشد. در این رابطه مصاحبهشونده شماره 11 اظهار میدارد که:»به نظر بنده راکد بودن معلمان و عدمتطبیق خود با اطالعات و امکانات روز باعث شده سطح علمی معلمان کاهش یابد و نتوانند در جلسات درسپژوهشی تواناییها خود را آنطور شاید و باید بروز دهند. چرا که معلمان اگر از دانش و توان الزم برای بهبود امور تدریس و غیره داشته باشند حتما از این تواناییها استفاده خواهند کرد. اما نهایتا میتوان گفت که اکثر معلمان از اطالعات و روشهای نوین تدریس جهت حال مسائل و مشکالت تدریس آگاهی آنچنانی ندارند.«عدم تعهد معلمان بدون تعهد رفتارهای انسانی معنی و مفهوم خود را از دست میدهند. هر رفتاری که در موقعیتی خاص در قبال دیگری صورت میگیرد نشانگر تعهدی است که فرد در قبال دیگران دارد. یکی از عمدهترین دغدغههای مدیران کارآمد در سطوح مختلف چگونگی ایجاد بسترهای مناسب برای عوامل انسانی شاغل در تمام حرفهها است تا آنها با حس مسئولیت و تعهد کامل به حرفه خود بپردازند و اصول اخالقی حاکم بر شغل و حرفه خود را رعایت کنند. اما این مدیران بهرغم کارآمد بودن بعضا با توفیق روبهرو نیستند. در این رابطه مصاحبهشونده شماره 9 اظهار میکند که:»به نظر بنده یکسری از عوامل در جامعه و همسطح نبودن شغلها در جامعه ما باعث شده معلمان مثل گذشته دیگر تمام توان و انرژی خود را صرف آموزش نکنند چرا که عینا در جامعه میبینند که شغل معلمی با توجه به اهمیت این شغل در جامعه در رابطه با شغلهایی مثل پزشکی مهندسی و... بسیار ناچیز انگاشته شده و همین بیاهمیت جلوه دادن این شغل در جامعه امروز باعث شده معلمان ازلحاظ اقتصادی هم رضایت آنچنانی از وضعیت خود نداشته باشند که نهایتا همین عاملها
76 شناسایی موانع موجود برای اجرای درس پژوهی... موجب کاهش تعهد معلمان به مدارس و آموزش شده که حتی به خروج معلمان از سیستم آموزشوپرورش نیز میانجامد.«نوع شخصیت معلمان نوع شخصیت و درونگرا و برونگرا بودن افراد تأثیر بسزایی در مشارکت داشتن افراد در جلسات درسپژوهشی دارد. در واقع در بیشتر مواقع کم صحبت کردن آنها ربطی به مدیریت و ساختار سازمانی ندارد. در این ارتباط مصاحبهشونده شماره 3 اظهار میدارد که:»در واقع درسپژوهی یک حلقه پژوهشی است که در آن معلمان بهصورت گروهی درباره موضوعات برنامة درسی به پژوهش میپردازند حال در این مواقع میبینی که بعضی معلمان از اعتماد به نفس الزم جهت شرکت در جلسات و اظهارنظر در مورد مسائل تدریس برخوردار نیستند که همین عامل شخصیتی موجب کاهش حضور آنها در این جلسات میشود.«تحلیل دادههای کمی: بهمنظور سنجش دقیقتر دادههای بهدستآمده در بخش کیفی دادههای کمی نیز گردآوری شد تا بتواند مبنای اطالعاتی دقیقتری فراهم کند. براساس سؤاالت مطرحشده در بخش کمی یافتههای بهدستآمده تجزیهوتحلیل میشوند. AVE 0.604 0.635 0.679 0.719 0.778 0.824 0.862 0.647 --- جدول شاخص ساختار سازمانی متمرکز فرهنگسازمانی سبک رهبری فن اوری فرایندهای داخلی اطالعات معلمان عدمتعهد معلمان نوع شخصیت معلمان موانع اجرای درسپژوهشی )2(: جدول عالئم اختصاری مقادیر آلفای کرونباخ پایایی ترکیبی و AVE برای مؤلفهه یا عالمت اختصاری COS پرسشنامه تحقیق آلفای کرونباخ 0.773 پایایی ترکیبی 0.821 0.838 0.863 0.885 0.913 0.934 0.926 0.785 --- 0.710 0.763 0.803 0.857 0.893 0.840 0.764 --- ORC MOL TEC INP ATE NAT TPT BLS همانطور که از جدول 2 مشخص است مقادیر آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی در تمامی مؤلفهها بزرگتر از مقدار 0/7 است. بنابراین پایایی پرسشنامه پژوهش مورد تأیید است. همچنین AVE مقدار تمامی شاخصهای پژوهش باالتر از مقدار 0/5 است. بنابراین روایی همگرای سؤاالت پرسشنامهها نیز مورد قبول میباشد. سؤال دوم: تا چه اندازه این عاملها در استفاده از درسپژوهی تأثیر میگذارد
فصلنامه تدریس پژوهی سال پنجم شمارة اول بهار 77 1396 در این مرحله به آزمون روابط بین سازههای تحقیق میپردازیم. برای این منظور مدل پژوهش در نرمافزار PLS پیادهسازی شد. بررسی و تحلیل مدلهای اندازهگیری در مراحل اولیة مطالعات تأیید مفیدی بوده چرا که میتواند به ارزیابی ابزار پژوهش و توسعة سازهها کمک کند. همچنین تحلیل مدلهای ساختاری میتواند روشنگر نقاط ضعف نظری بوده و به تفسیر یافتههای پژوهش کمک نموده و در طرح مطالعات آینده سهم عمدهای داشته باشد بر این اساس مدلسازی معادالت ساختاری شامل دو مرحله عمده تدوین مدل و آزمون مدل میباشد. در تدوین مدل محقق با استفاده از کلیة نظریات مرتبط پژوهش و اطالعات در دسترس به طرح مدل میپردازد و در این مرحله مدل روابط عل ی بین متغیرها را توصیف مینماید. ارتباطات بین متغیرها میتواند مبین فرضیههایی باشد که روابط عل ی بین متغیرهای مشهود و مکنون را از فضای تئوریک استنتاج نمودهاند. مرحلة بعدی آزمون برازندگی و میزان انطباق این نظریهها با دادههای تجربی است که از جامعهای معین گردآوری شدهاند )کالنتری 1388(. آزمون برازش الگوی مفهومی: هدف از ارزیابی برازش کل مدل این است که مشخص شود تا چه حد کل مدل با دادههای تجربی مورد استفاده سازگاری و توافق دارد. مجموعة وسیعی از معیارها و 1 وجود دارند که میتوانند برای اندازهگیری برازش کل مدل مورد استفاده قرار شاخصهای برازندگی گیرند. متأسفانه هیچکدام از اینها در تمام جهات نسبت به بقیه برتری ندارند. زیرا یک شاخص برازندگی خاص بسته به حجم نمونه روش تخمین پیچیدگی مدل مفروضات مربوط به نرمال بودن یا ترکیبی از شرایط فوق بهطور متفاوت عمل میکند. از اینرو افراد مختلف بسته به شرایط مدل ممکن است شاخصهای مختلفی را برای برازش مدل مورداستفاده قرار دهند )کالنتری 1388(. در این بخش الگوی مفهومی پژوهش در قالب دیاگرام مسیر ترسیم و با استفاده از روشهای مختلف برازش آن سنجیده میشود. یک مدل کامل معادالت ساختاری در حقیقت بیانگر آمیزهای از نمودار مسیر و تحلیل عاملی تأییدی است. 1. Goodness of Fit
78 شناسایی موانع موجود برای اجرای درس پژوهی... شکل )1(: ضرایب تخمین استاندارد مدل ساختاری پژوهش شکل )2(: اعداد معناداری مدل ساختاری پژوهش در شکلهای 1 و 2 ضرایب تخمین استاندارد و اعداد معناداری مدل ساختاری پژوهش را مشاهده مینماید. برخی از شاخصهای برازش نیز در قسمت ذیل قابلرؤیت میباشند. قبل از اینکه به بحث و نتیجهگیری از مدل استخراجشده بپردازیم نیکوئی برازش مدل را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
فصلنامه تدریس پژوهی سال پنجم شمارة اول بهار 79 1396 بررسی کفایت مدل الف( معیار معیار Q 2 قدرت Q 2 پیشبینی مدل را مشخص میکند و در صورتیکه مقدار آن در مورد یک سازه درونزا سه مقدار 0/15 0/02 و 0/35 را کسب نماید بهترتیب نشان از قدرت پیشبینی ضعیف متوسط و قوی سازه یا سازههای برونز یا نشان از قدرت مربوط به آن را دارد. نتایج جدول فوق معیار Qدر 2 زیر پیشبینی مناسب مدل در خصوص سازههای درونزای پژوهش دارد و برازش مناسب مدل ساختاری را تائید میسازد. مقدار Q 2 برای تمامی مؤلفهه یا درونزا طبق جدول 2 باالتر از مقدار 0/33 محاسبه شده است که با توجه به مقدار مالک مناسب بودن برازش مدل ساختاری را تأیید میسازد. ب( معیارGOF شاخص دیگری که برای برازش توسط تنن هاوس و همکاران )2005( معرفی شده است مالک کلی برازش( GOF ) است که با محاسبه میانگین هندسی میانگین اشتراک و میشود. R 2 بهصورت زیر محاسبه GOF communality R 2 این شاخص نیز همانند شاخصهای برازش مدل لیزرل عمل میکند و بین صفر تا یک قرار دارد و مقادیر نزدیک به یک نشانگر کیفیت مناسب مدل هستند. البته باید توجه داشت این شاخص همانند شاخصهای مبتنی بر خی دو در مدله یا دادهه یا لیزرل به بررسی میزان برازش مدل نظری با گردآوری شده نمیپردازد. بلکه توانایی پیشبینی کلی مدل را مورد بررسی قرار میدهد و اینکه آیا مدل آزمون شده در پیشبینی متغیرهای مکنون درونزا موفق بوده است یا نه. جدول )3(: مقادیر شاخص اندازهگیری روابط پیشبینی استون- گیسر ضریب تعیین و شاخص اشتراک شاخص اطالعات معلمان فرهنگسازمانی سبک رهبری فن اوری فرایندهای داخلی ساختار سازمانی متمرکز عدمتعهد معلمان نوع شخصیت معلمان میانگین شاخص اندازهگیری روابط پیشبینی استون- گیسر 0/669 ضریب تعیین 0/843 شاخص اشتراک 0/766 0/642 0/612 0/504 0/612 0/438 0/502 0/546 0/578 0/792 0/737 0/632 0/717 0/565 0/622 0/697 0/701 0/494 0/497 0/440 0/544 0/335 0/540 0/462 ---
80 شناسایی موانع موجود برای اجرای درس پژوهی... GOF مقدار برای مدل پژوهش طبق جدول 3 مقدار 0/636 محاسبه گردیده است که نشان از توان مناسب مدل در پیشبینی متغیرهای مکنون درونزای مدل دارد. برای بررسی میزان تأثیرگذاری هر یک از عوامل و معناداری تأثیر آنها از بار عاملی استاندارد و آماره معناداری طبق جدول زیر استفاده شده است. مسیر از متغیر اطالعات معلمان فرهنگسازمانی سبک رهبری فن اوری فرایندهای داخلی ساختار سازمانی متمرکز عدمتعهد معلمان نوع شخصیت معلمان جدول )4(: نتایج حاصل از ارزیابی مدل ساختاری به متغیر موانع اجرای درسپژوهی بار عاملی استاندارد )β( عدد معنیداری رتبه تأثیرگذاری )8( )2( )3( )6( )4( )1( )7( )5( )t-value( 83/705 93/470 61/255 28/359 80/223 30/431 27/112 42/863 0/918 0/890 0/858 0/795 0/847 0/752 0/788 0/835 طبق جدول باال که رتبهبندی براساس بارهای عاملی استاندارد شده بیشترین عامل تأثیرگذار بر موانع اجرای درسپژوهی ساختار سازمانی متمرکز و کمترین عامل تأثیرگذار اطالعات معلمان میباشد. بحث و نتیجهگیری پژوهش حاضر با هدف شناسایی موانع اجرای درسپژوهی در مدارس ابتدایی آموزشوپرورش شهر اردبیل انجام شد. یافتههای پژوهش حاضر نشان داد عواملی که مانع اجرای درسپژوهی در مدارس میشوند در دو مقوله اصلی و 8 مقوله فرعی عوامل سازمانی و فردی دستهبندی شدند. عوامل سازمانی شامل )ساختار سازمانی متمرکز فرهنگسازمانی سبک رهبری فن اوری فرایندهای داخلی( و عوامل فردی شامل اطالعات معلمان عدم تعهد معلمان و نوع شخصیت آنها( میباشد. سایر یافتههای پژوهش نشان داد که مدل آزمون شده در پیشبینی متغیرهای مکنون درونزا موفق بوده است و طبق نتایج حاصل از ارزیابی مدل ساختاری بیشترین عامل تأثیرگذار بر موانع اجرای درسپژوهی بهترتیب ساختار سازمانی متمرکز فرهنگسازمانی سبک رهبری فرایندهای داخلی نوع شخصیت معلمان فن اوری عدمتعهد معلمان و اطالعات معلمان میباشد. نتایج پژوهش حاضر یافتههای پژوهش قبلی را تأیید میکند.)sarkararani, 2010( در پژوهش خود به این نتیجه رسید
فصلنامه تدریس پژوهی سال پنجم شمارة اول بهار 81 1396 که درس پژوهی الگویی برای بهسازی توانایی حرفهای معلمان و روشی برای تولید دانش حرفهای در مدرسه است و به معلمان فرصت میدهد تا روابط خود را با یکدیگر و با دانشآموزان بهبود بخشند و به همکاری با پژوهشگران آموزشی برای حمایت سیستماتیک از تفکر انتقادی بازبینی و بازاندیشی در اندیشه و عمل آموزشی تشویق شوند. خاکباز و همکاران )2008 al, (khakbaz & et در پژوهش خود نشان د دادن که درس پژوهی میتواند بهعنوان الگویی مطلوب در توسعة حرفهای معلمان مطرح گردد. اگرچه استفاده از درسپژوهی با مشکالت و موانع اجرایی مواجه است اما برای هر یک از آنها راهحلهایی را میتوان ذکر کرد. اینپراسیتها و چانگسری )Inprasitha & Changsri, 2014( در پژوهش خود با عنوان اعتقادات معلمان درباره روشهای تدریس در محیط درس پژوهی و رویکرد باز به این نتیجه رسیدند که معلمان با مشارکت خود در مورد موضوع یا محتوا موجب درک بهتر مفاهیمی که دانشآموزان با آن به مشکل بر میخورند میشود. در واقع میتوان گفت که درسپژوهی فرایند عمل فکورانه کارگزاران آموزشی مبتنی بر شواهد عینی است. بنابراین تمرین مشاهده فعال تفکر انتقادی مشارکت در گفتوگوهای حرفهای و بحث دربارة سناریوهای آموزشی و نحوه تهیه اجرا بازبینی و تغییر آنها نیازمند زمان و ممارست مستمراست. بهویژه در شرایطی که معلمان بیشتر پدیدههای تازه و شرایط مقابل در احتیاط با آموختهاند کنشی که مستلزم هزینه است ماهرانه پرهیز کنند. سازماندهی فرصته یا از و دهند نشان واکنش یادگیری از طریق درس پژوهی بهویژه در برنامههای پرورش حرفهای معلمان )پیش ضمن خدمت( برای فراهمسازی امکان فعال بودن خالقیت گفتوگو یادگیری و پژوهش مشارکتی سازنده است. در سالهای اخیر تغییرات و پیچیدگیدر سازمانها بیش از پیش مشاهده میشود. بهمنظور تحقق اهداف اصلی آموزش و پرورش متصدیان آموزش و پرورش باید به این تغییرات توجه بیشتری نمایند. یافتههای پژوهش حاضر نشان میدهد که بهکارگیری درسپژوهی با موانعی روبهروست که مانع اجرای درسپژوهشی در مدارس آموزش و پرورش ابتدایی شهر اردبیل شده است. درسپژوهی الگوی ژاپنی پرورش حرفهای معلمان در مدرسه است و در عمل به گسترش فرهنگ یادگیری در مدرسه یاری میرساند و محیطی را فراهم میسازد تا معلمان از یکدیگر بیاموزند دانش حرفهای خود را ارتقا دهند به بازبینی و بازاندیشی در رفتار آموزشی و تربیتی خود بپردازند و بیش از پیش به نیازها و نحوه تعامل با دانشآموزان توجه کنند. بنابراین متصدیان آموزش و پرورش میتوانند با توجه به یافتههای پژوهش نظیر پژوهش حاضر هر چند سال یکبار اطالعات و دانش خود را در مورد اهمیت درسپژوهی بهروز نموده و در این زمینه مانند سایر کشورهای توسعهیافته در حوزه همکاری و مشارکت معلمان به موفقیت نائل شوند. بنابراین طبق نتایج بهدست آمده در پژوهش زیر پیشنهاد میشود:
82 شناسایی موانع موجود برای اجرای درس پژوهی... پیشنهاد در مورد عامل ساختار سازمانی ساختار سازمانی یک عامل مهم در بهکارگیری نیروی انسانی است در نتیجه سازمانهای منعطف و مسطحتر پیشنهاد میشود به این ترتیب گروه معلمان میتوانند به آگاهی بیشتر و درک همکاری میان سطوح پایینتر سلسلهمراتب کمک کنند و با طراحی مجدد فضاها برای ایجاد تعاملهای بیشتر و ایجاد هنر مذاکره و تصمیمگیری برای پیادهسازی یک برنامه درسپژوهشی مناسب مؤثر واقع گردد. ایجاد ساختار مشوق نوآوری و خلق و نشر و دانش ساختار قدیمی سازمان آموزش و پرورش مورد تجدیدنظر و اصالح قرار گیرد و جای خود را به ساختار انعطافپذیر و غیر سلسله مراتبی دهد. اهتمام مدیریت سازمان آموزش و پرورش در راستای کاهش قوانین و مقررات و رویههای رسمی و مکتوب در مورد نحوه انجام وظایف و فعالیته یا سازمانی فن اوری فن اوری اطالعات بهعنوان مجموعهای از سیستمهای رایانهای مورد استفاده یک سازمان تعریف میشود و در تعریف دقیقتر بهعنوان جنبه فناورانه یک سیستم اطالعات شناخته میشود که در برگیرنده سختافزار پایگاه دادهها نرمافزار شبکه و ابزارهای الکترونیکی دیگر میشود. فناوری اطالعات تنها یک ابزار است که از طریق آن میتوان به نشر ایدهها و به اشتراکگذاری دانش و تجربیات افراد در سازمان کمک کرد. ارزش اصلی فناوری از طریق حفظ سرمایههای فکری و تخصص و تجربه کارکنان به وجود میآید. برای داشتن یک زیر ساخت فناوری یا منابع فن اوری پیشنهاد میگردد موارد زیر ایجاد گردد: سیستم اطالعرسانی بهروز در مدرسه سیستم جستجو و بازیابی قدرتمند و درعینحال ساده سیستم پشتیبانی قدرتمند صفحات گزارش عملکردهای مؤثر برگزاری جلسات دورهای اشتراک دانش در مدرسه سازمان با سرمایهگذاری بیشتر در ایجاد زیرساخت مناسب فناوریهای اطالعاتی و ارتباطی در سازمان و خلق و انتقال دانش کمک کند. پیشنهاد در مورد عامل فرهنگسازمانی فرهنگسازمانی نشاندهنده مجموعهای از ارزشها باورها مفروضات اساسی و هنجارهایی که نحوه فکر تصمیم و رفتارهای کارکنان را تعریف میکند. ممکن است یک فرد در سازمان بداند که
فصلنامه تدریس پژوهی سال پنجم شمارة اول بهار 83 1396 چگونه کار خود را بهخوبی انجام دهد یا ممکن است ورودیهای کافی سیستمهای حمایتی و عناصر توانمندساز برای او فراهم باشد. اما آیا وی تمایل دارد کارش را به نحو بهتری انجام دهد ممکن است یک اینترانت جدیدترین کارکردهای مربوط به اشتراک اطالعات را داشته باشد اما تضمینکننده انتقال اطالعات توسط نیروها نیست. لذا پیشنهاد میگردد: تدارک شرایطی برای شناخت کافی و قابلقبول اعضاء سازمان از یکدیگر تأکید بر شفافیت درک متقابل گشودگی و پذیرش در تعامالت میان اعضای سازمان آموزش و پرورش مبادله دیدگاهها و ارزشها در مدارس نهادینه ساختن فرهنگ تبادل دانش در مدرسه نهادینه ساختن مشارکت افراد در مدارس پیشنهاد در مورد عامل نوع شخصیت معلمان نوع شخصیت افراد تأثیر بسزایی در مشارکت داشتن افراد در جلسات درسپژوهشی دارد. بنابراین پیشنهاد میشود معلمان با مشارکت بیشتر در جلسات درسپژوهشی شخصیت خود را در جهت بهبود تدریس در مدرسه و بروز تواناییهای خود عجین کنند. پیشنهاد در مورد عامل فرایندهای داخلی فرآیند مجموعهای مشخص و مرتبشده از فعالیتهای کاری در یک محدوده زمانی و مکانی معین است. سازمان مرکب از چهار مجموعه فرایندهای داخلی خلق یا اکتساب دانش ذخیرهسازی یا سازماندهی دانش توزیع دانش و کاربرد دانش است. شناسایی و کسب دانش: پیشنهاد میشود سازمان از طریق اقدامات زیر به شناسایی و کسب دانش بپردازد: استخراج و ثبت دانش تخصصی معلمان تشویق معلمان و مدیران به تولید و کسب دانش جدید تسهیم: برای اشتراکگذاری دانش باید هزینه و امنیت و مدتزمان انتقال دانش را مدنظر قرارداد برای رسیدن به آن منظور موارد زیر پیشنهاد میشود: تقویت فرهنگ اعتمادسازی و سیستم پاداش مناسب برای به اشتراکگذاری دانش ایجاد یک زیرساخت فناوری اطالعات مناسب سازماندهی و نگهداری دانش: برای سازماندهی و ذخیره اطالعات پیشنهاد میگردد: چاپ اسناد تکثیر نسخههای متعددی از اطالعات و دادهها ایجاد بایگانیهای متعدد با یک سیستم امنیتی مناسب ایجاد پایگاه داده قابلدسترسی
84 شناسایی موانع موجود برای اجرای درس پژوهی... مستندسازی تجارب معلمان بهرهگیری و بهکارگیری دانش شناسایی و توزیع موفقیتآمیز دانش تضمینی برای بهکارگیری دانش را فراهم نمیسازد. به این منظور پیشنهاد میشود: تیم مدیریت دانش هر بخش را آموزش داده و ترغیب کند تا دانش خلقشده را متناسب با اهداف بخش خود بهکار گیرد. پیشنهاد در مورد عامل سبک رهبری رهبری نقش عمدهای در توسعه انسانی داشته و باهدف سوق دادن مدارس بهسوی اهداف و نیات ویژه بر اعضای سازمان نفوذ قابلمالحظهای دارد. بنابراین پیشنهاد میشود مدیران مدارس بیشتر در نقش رهبری عمل کنند. از سبک مشارکتی در مدیریت مدارس استفاده نمایند. پیشنهاد در مورد عامل عدمتعهد معلمان یکی از عمدهترین دغدغههای مدیران کارآمد در سطوح مختلف چگونگی ایجاد بسترهای مناسب برای عوامل انسانی شاغل در تمام حرفهها است تا آنها با حس مسؤولیت و تعهد کامل به حرفه خود بپردازند و اصول اخالقی حاکم بر شغل و حرفه خود را رعایت کنند. اما این مدیران بهرغم کارآمد بودن بعضا با توفیق روبهرو نیستند. بنابراین پیشنهاد میشود با فراهم کردن شرایط معنوی و مادی در سازمان و رفع نیازهای معلمان موجب تعهد بیشتر معلمان در مدارس شوند.
فصلنامه تدریس پژوهی سال پنجم شمارة اول بهار 85 1396 منابع Block, C.C. (2000). A case for exemplary classroom instruction: Especially for students who come to school without the precursors for literacy success. In Yearbook national reading conference, 49: 421-440. Creswell, J.W. (2012). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research. Boston: Edwards Brothers. Darling-hammond, L. (2000). Teacher quality and student achievement: A review of state policy evidence. Educational Policy Analysis Archives, 8(1): 1-42. Fernandez, C., Cannon, J., Chokshi, S. (2003). A US Japan lesson study collaboration reveals critical lenses for examining practice. Teaching and teacher education, 19(2): 171-185. Hadfield, M., Jopling, M. (2016). Problematizing lesson study and its impacts: Studying a highly contextualised approach to professional learning. Teaching and Teacher Education, 60: 203-214. Inprasitha, M., Changsri, N. (2014). Teachers beliefs about teaching practices in the context of lesson study and open approach. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 116: 4637-4642. Haycock, K., Jerald, C., & Huang, S. (2001). Closing the gap: Done in a decade. Thinking K-16, 5(2): 3-21. Kanauan, W., & Inprasitha, N. (2014). Collaboration Between Inservice Teachers and Student Intern in Thai Lesson Study. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 116: 28-32. Kalantari, kh. (2009). Books processing and analysis of data on socio-economic research, publications green culture. [In Persian] Khakbaz, A., Fadayi, M., Mosapour,N. (2008). Impact Lesson Study on the Professional Development of Teachers of Mathematics. Journal of Education, No 94,pp 124-146. [In persian] Lewis, C. Perry, R. and Friedkin, S. (2009). Lesson Study as Action Research, In S. Noffke and B. Somekh (Eds.) The Sage Handbook of Educational Action Research(pp.142-165), London: Loeb, Susanna,; Luke, Miller; Katharine, Strunk.(2009).The State Role in Teacher Professional Development and Education throughout Teachers' Careers. Education Finance and Policy, v. 4, iss. 2, pp. 212-28. Matanluk, K., Johari, K., & Matanluk, O. (2013). The Perception of Teachers and Students toward Lesson Study Implementation at Rural School of Sabah: A Pilot Study. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 90, 245-250: 171-185. Ngang, T. K., Sam, L. C. (2015). Principal Support in Lesson Study. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 205: 134-139. Reimers, Eleonora.(2003). Teacher professional development: an international review ofthe literature. UNESCO: international institute for educational planning.reveals Critical Lenses for Examining Practice. Teaching and Teacher Education. Vol.19. Ridenour, C.S., Newman, I. (2008). Mixed methods research: Exploring the interactive continuum. SIU Press.Sage Publications. Sarkararanim, M. (2010). Lesson Study model for improving mathematical discourse in the classroom: a case study high school math lessons foko Shima. Journal of Education, No 105: 36-61. [In persian] Yoon, K.S., Duncan, T., Lee, S.W. Y., Scarloss, B., Shapley, K. L. (2007). Reviewing the Evidence on How Teacher Professional Development Affects Student Achievement. Issues & Answers. REL 2007-No. 033. Regional Educational Laboratory Southwest (NJ1).